Vrouwendag in Guatemala?
Acht maart 2011, de 100ste verjaardag van de Internationale Vrouwendag. Dit is een dag waarop vrouwen hun solidariteit betuigen met vrouwen over de hele wereld. Want hoewel voor vele jonge vrouwen vandaag de strijd gestreden lijkt, blijft er nog een lange weg te gaan naar gelijkwaardigheid voor en emancipatie van de vrouw. Vooral (maar niet alleen) in oorlogsgebieden en ontwikkelingslanden. Zo ook in Guatemala, waar vrouwen nog steeds als minderwaardig worden beschouwd en als dusdanig worden behandeld.
Vrouwen in een mannenwereld
Zoals in vele Latijns-Amerikaanse landen, is het machismo sterk ingebed in de Guatemalteekse maatschappij. De man beslist over de vrouw en alle aspecten van haar leven: hun seksuele relatie, het aantal kinderen, haar sociale, economische, politieke en culturele participatie… Vrouwen worden als minderwaardig beschouwd, als eigendom, als onderdeel van en niet als autonoom. Dit is zo sterk aanwezig in de maatschappij, dat vele vrouwen ook zichzelf zo beschouwen. “Er zijn in Guatemala nationale én internationale vrouwenorganisaties actief, maar deze zijn vaak zo radicaal, zo feministisch dat ze geen aansluiting vinden bij de vrouwen zelf, het is voor hen immers al een stap te ver”, zo getuigt Ana Aguado, van Spaanse afkomst maar actief in de Movimiento de Trabajadores Campesinos (MTC, de beweging van arbeiders en boeren) in San Marcos, een departement in het zuidwesten van Guatemala. “We waren begonnen met opleidingen rond leiderschap voor vrouwen, maar deze sloegen niet aan. Daarom hebben we een stap teruggezet en zijn we begonnen met het samenbrengen van vrouwen, zodat ze de ruimte kregen om ideeën en ervaringen uit te wisselen. Hier kunnen we beetje bij beetje helpen hen een gevoel van eigenwaarde bij te brengen, hen zelfrespect te leren. Ik heb de indruk dat we hierin ook beginnen te slagen. Zo hebben we toch al vele sterke vrouwen zien opstaan.”
Vrouw = moeder
Een van de problemen is dat het economische belang van vrouwen nog maar weinig erkend wordt: vrouwen zijn er in de eerste plaats om moeder te worden. En voor het gezin te zorgen natuurlijk, want het zijn vooral de vrouwen die voor zichzelf en de kinderen instaan en niet zozeer de man. Een ondankbare taak, want ook binnen het gezin worden echtgenotes en moeders vaak niet gerespecteerd. “Ik werk met de jongeren vaak rond Maria,” vertelt padre Erik Gruloos uit Drongen, die al vele jaren werkzaam is in San Marcos, “want Maria is toch de moeder van Jezus, en die zou niet geweest zijn wie hij was zonder zijn moeder. Ik vertel hen dat alle moeders ook een beetje Maria zijn en dus respect verdienen. En dat lijkt te werken, want men is hier zeer gelovig.” Gebrek aan respect en het wijdverspreide drankmisbruik van Guatemalteekse mannen zorgen er samen voor dat huiselijk geweld tegen vrouwen alom tegenwoordig is én getolereerd wordt. Wettelijk worden vrouwen hier ook amper tegen beschermd.
Gemakkelijk slachtoffer in een land vol geweld
Geweld tegen vrouwen vormt niet alleen binnenshuis een probleem. Van verkrachting tot moord, vrouwen zijn vaak een al te makkelijk slachtoffer in een land waar jeugd- en drugsbendes om territorium strijden, waar straffeloosheid heerst en waar het geweld de laatste jaren enkel is toegenomen. Een zeer gruwelijk maar toenemend verschijnsel is feminicidio: de brutale moord op vrouwen omdat ze vrouw zijn. Hierbij worden vaak vrouwen geviseerd die opkomen voor hun rechten en meer zichtbaar worden in het openbare leven. Sinds 2000 zijn er al 5200 vrouwen op deze manier vermoord, waarvan 680 in 2009. Daarnaast werden in 2009 ook 46 000 klachten ingediend voor gendergeweld, maar dit levert weinig op aangezien in Guatemala 98% van de misdaden niet bestraft wordt.
Ongelijkheid en onderdrukking troef
De positie van de Guatemalteekse vrouw wordt getekend door ongelijkheid, onderdrukking, uitsluiting en afhankelijkheid. Dit laat zich in vele domeinen zien. Van de volwassen vrouwen heeft 38% de lagere school afgemaakt, 17% het secundair, en slechts 4% hebben een diploma hoger onderwijs. Volgens recente cijfers maken slechts 17 op 100 meisjes de lagere school af. Ook de toegang tot gezondheidszorg, of het gebrek eraan, neemt alarmerende vormen aan: op 100 000 levend geboren kinderen, sterven 153 vrouwen in het kraambed. Meestal door te voorkomen oorzaken zoals bloedingen en infecties. Op negentienjarige leeftijd is 30% van de vrouwen (minstens) een eerste keer bevallen, een cijfer dat de laatste 15 jaar is toegenomen door een gebrek aan seksuele opvoeding en gezinsplanning. Op vlak van tewerkstelling is de situatie al even ernstig. Op de koffieplantages verdienen vrouwen gemiddeld maar half zoveel als hun mannelijke collega’s, en daarbij komen dikwijls nog vernederingen en seksuele eisen van hun meerderen. Vrouwen maken de overgrote meerderheid (80%) uit van de arbeiders in maquilas, assemblagebedrijven in buitenlandse handen. In deze maquilas zijn de lonen zeer laag, als ze al worden uitbetaald, de werkomstandigheden verre van optimaal, werkweken van 70 tot 80 uur niet uitzonderlijk, seksuele intimidatie en misbruik courant en worden vrouwen dikwijls zwangerschapstesten afgenomen voor ze er in dienst mogen. Daarnaast hebben vrouwen, wegens gebrek aan scholing, weinig kansen op de formele arbeidsmarkt. Ze komen dan ook meestal in de informele sector terecht, waar arbeidsrechten ver te zoeken zijn.
Er komt beweging in…
Maar er is ook goed nieuws, want de laatste jaren spannen vele sociale bewegingen zich extra in om de situatie van de Guatemalteekse vrouwen te verbeteren. Zo ook de lokale partners van de Belgische NGO Wereldsolidariteit. Zij werken er samen met de CGTG, een brede sociale beweging die zich onder andere bezighoudt met mutualistisch en vakbondswerk, en het eerder vermelde MTC, een sociale beweging die gericht is op de landarbeiders en sterk de nadruk legt op vrouwen, jongeren en indigena’s, de inheemse Mayabevolking.
Hilda Gonzalez is actief in het MTC, waar ze tot voor kort een groep vrouwen leidde die leerden weven, om zo in hun eigen inkomen te voorzien. Tot voor kort, want nu is er een nieuw, volledig vrouwelijk, bestuur verkozen. “Vroeger maakten mannen het bestuur van deze groep uit. Maar het is belangrijk dat vrouwen ook in de organisatie en de besturen aanwezig zijn,” vertelt ze. Deze vrouwen worden samengebracht, krijgen vorming en financiële ondersteuning zodat ze zicht krijgen op een alternatief voor het werken op de koffieplantages. Ze hebben thuis elk hun weefgetouw, waarmee ze cortes maken, traditionele doeken die als rok gedragen worden. Ze zijn recent ook gestart met confectie, omdat dit beter in de markt ligt, en ze dromen ervan om zelf hun draden te kunnen verven, zodat ze hun eigen patronen kunnen ontwerpen.
Dergelijke initiatieven werpen hun vruchten af. De rol die vrouwen spelen in de economie, (voornamelijk de overlevingseconomie van het merendeel van de bevolking) wordt meer en meer erkend en gerespecteerd. Alsof men echt begint te ontdekken dat er iets niet klopt in de traditionele concepten waarbij vrouwen onzichtbaar waren. Meer en meer vrouwen zijn zich bewust van hun situatie en proberen er ook wat aan te doen, en vele sterke vrouwen vertellen publiek hun verhaal en komen op voor hun rechten. Eén van hen is Griselda.
Een straffe madam
Dat het leven op de koffieplantage hard is, daarvan kan Griselda Miranda getuigen. Ze werd er geboren en werkte vanaf haar zeven jaar mee, zoals de rest van de familie. Zij werkte voornamelijk in het huishouden van de eigenaars van de plantage, waarmee ze 3 Quetzales verdiende per twee weken (dit komt overeen met 30 eurocent) “We moesten altijd werken, ook ’s nachts als de bazen thuiskwamen moesten we opstaan om hen te dienen…” Ze leefden onder constante dreiging van ontslag, wat zou betekenen dat ze ook hun huis zouden verliezen. Op haar 26ste verlaat ze de plantage, ze trouwt en krijgt 3 kinderen, “dat waren zeer moeilijke jaren.” Haar man mishandelt haar en vertrekt op en dag, zonder overleg, naar de Verenigde Staten. Ze staat er dus alleen voor met haar kinderen. Gelukkig stuurt haar man af en toe wat geld op, zo heeft ze een stukje grond kunnen bemachtigen. Acht jaar geleden richtte ze een vrouwenorganisatie op binnen MTC. Deze biedt een programma aan van kinderverzorging, integrale ontwikkeling en vorming. Door in contact te komen met organisaties zoals het MTC, voelt Griselda zich versterkt, ze is dankbaar voor de kansen die ze hierdoor heeft gekregen, en is zij nu zeer geëngageerd om hetzelfde te doen voor vrouwen die in gelijkaardige situaties zitten. De initiatieven van MTC moeten vrouwen kracht geven en ook vaardigheden in overleg op het thuisfront. Ze is zeer trots op haar organisatie en wat ze heeft kunnen bereiken. “Vrouwen moeten zich verenigen. Vrouwen moeten samen opkomen voor een betere wereld, voor zichzelf en voor hun kinderen. Vrouwen moeten samen vechten voor een solidaire samenleving,” zo roept Griselda haar lotgenoten op tot actie. Een boodschap die ook bij ons gehoord mag worden, en die daarom ook extra aandacht verdient op deze 100ste Internationale Vrouwendag.
Femke Sterckx
Acht maart 2011, de 100ste verjaardag van de Internationale Vrouwendag. Dit is een dag waarop vrouwen hun solidariteit betuigen met vrouwen over de hele wereld. Want hoewel voor vele jonge vrouwen vandaag de strijd gestreden lijkt, blijft er nog een lange weg te gaan naar gelijkwaardigheid voor en emancipatie van de vrouw. Vooral (maar niet alleen) in oorlogsgebieden en ontwikkelingslanden. Zo ook in Guatemala, waar vrouwen nog steeds als minderwaardig worden beschouwd en als dusdanig worden behandeld.
Vrouwen in een mannenwereld
Zoals in vele Latijns-Amerikaanse landen, is het machismo sterk ingebed in de Guatemalteekse maatschappij. De man beslist over de vrouw en alle aspecten van haar leven: hun seksuele relatie, het aantal kinderen, haar sociale, economische, politieke en culturele participatie… Vrouwen worden als minderwaardig beschouwd, als eigendom, als onderdeel van en niet als autonoom. Dit is zo sterk aanwezig in de maatschappij, dat vele vrouwen ook zichzelf zo beschouwen. “Er zijn in Guatemala nationale én internationale vrouwenorganisaties actief, maar deze zijn vaak zo radicaal, zo feministisch dat ze geen aansluiting vinden bij de vrouwen zelf, het is voor hen immers al een stap te ver”, zo getuigt Ana Aguado, van Spaanse afkomst maar actief in de Movimiento de Trabajadores Campesinos (MTC, de beweging van arbeiders en boeren) in San Marcos, een departement in het zuidwesten van Guatemala. “We waren begonnen met opleidingen rond leiderschap voor vrouwen, maar deze sloegen niet aan. Daarom hebben we een stap teruggezet en zijn we begonnen met het samenbrengen van vrouwen, zodat ze de ruimte kregen om ideeën en ervaringen uit te wisselen. Hier kunnen we beetje bij beetje helpen hen een gevoel van eigenwaarde bij te brengen, hen zelfrespect te leren. Ik heb de indruk dat we hierin ook beginnen te slagen. Zo hebben we toch al vele sterke vrouwen zien opstaan.”
Vrouw = moeder
Een van de problemen is dat het economische belang van vrouwen nog maar weinig erkend wordt: vrouwen zijn er in de eerste plaats om moeder te worden. En voor het gezin te zorgen natuurlijk, want het zijn vooral de vrouwen die voor zichzelf en de kinderen instaan en niet zozeer de man. Een ondankbare taak, want ook binnen het gezin worden echtgenotes en moeders vaak niet gerespecteerd. “Ik werk met de jongeren vaak rond Maria,” vertelt padre Erik Gruloos uit Drongen, die al vele jaren werkzaam is in San Marcos, “want Maria is toch de moeder van Jezus, en die zou niet geweest zijn wie hij was zonder zijn moeder. Ik vertel hen dat alle moeders ook een beetje Maria zijn en dus respect verdienen. En dat lijkt te werken, want men is hier zeer gelovig.” Gebrek aan respect en het wijdverspreide drankmisbruik van Guatemalteekse mannen zorgen er samen voor dat huiselijk geweld tegen vrouwen alom tegenwoordig is én getolereerd wordt. Wettelijk worden vrouwen hier ook amper tegen beschermd.
Gemakkelijk slachtoffer in een land vol geweld
Geweld tegen vrouwen vormt niet alleen binnenshuis een probleem. Van verkrachting tot moord, vrouwen zijn vaak een al te makkelijk slachtoffer in een land waar jeugd- en drugsbendes om territorium strijden, waar straffeloosheid heerst en waar het geweld de laatste jaren enkel is toegenomen. Een zeer gruwelijk maar toenemend verschijnsel is feminicidio: de brutale moord op vrouwen omdat ze vrouw zijn. Hierbij worden vaak vrouwen geviseerd die opkomen voor hun rechten en meer zichtbaar worden in het openbare leven. Sinds 2000 zijn er al 5200 vrouwen op deze manier vermoord, waarvan 680 in 2009. Daarnaast werden in 2009 ook 46 000 klachten ingediend voor gendergeweld, maar dit levert weinig op aangezien in Guatemala 98% van de misdaden niet bestraft wordt.
Ongelijkheid en onderdrukking troef
De positie van de Guatemalteekse vrouw wordt getekend door ongelijkheid, onderdrukking, uitsluiting en afhankelijkheid. Dit laat zich in vele domeinen zien. Van de volwassen vrouwen heeft 38% de lagere school afgemaakt, 17% het secundair, en slechts 4% hebben een diploma hoger onderwijs. Volgens recente cijfers maken slechts 17 op 100 meisjes de lagere school af. Ook de toegang tot gezondheidszorg, of het gebrek eraan, neemt alarmerende vormen aan: op 100 000 levend geboren kinderen, sterven 153 vrouwen in het kraambed. Meestal door te voorkomen oorzaken zoals bloedingen en infecties. Op negentienjarige leeftijd is 30% van de vrouwen (minstens) een eerste keer bevallen, een cijfer dat de laatste 15 jaar is toegenomen door een gebrek aan seksuele opvoeding en gezinsplanning. Op vlak van tewerkstelling is de situatie al even ernstig. Op de koffieplantages verdienen vrouwen gemiddeld maar half zoveel als hun mannelijke collega’s, en daarbij komen dikwijls nog vernederingen en seksuele eisen van hun meerderen. Vrouwen maken de overgrote meerderheid (80%) uit van de arbeiders in maquilas, assemblagebedrijven in buitenlandse handen. In deze maquilas zijn de lonen zeer laag, als ze al worden uitbetaald, de werkomstandigheden verre van optimaal, werkweken van 70 tot 80 uur niet uitzonderlijk, seksuele intimidatie en misbruik courant en worden vrouwen dikwijls zwangerschapstesten afgenomen voor ze er in dienst mogen. Daarnaast hebben vrouwen, wegens gebrek aan scholing, weinig kansen op de formele arbeidsmarkt. Ze komen dan ook meestal in de informele sector terecht, waar arbeidsrechten ver te zoeken zijn.
Er komt beweging in…
Maar er is ook goed nieuws, want de laatste jaren spannen vele sociale bewegingen zich extra in om de situatie van de Guatemalteekse vrouwen te verbeteren. Zo ook de lokale partners van de Belgische NGO Wereldsolidariteit. Zij werken er samen met de CGTG, een brede sociale beweging die zich onder andere bezighoudt met mutualistisch en vakbondswerk, en het eerder vermelde MTC, een sociale beweging die gericht is op de landarbeiders en sterk de nadruk legt op vrouwen, jongeren en indigena’s, de inheemse Mayabevolking.
Hilda Gonzalez is actief in het MTC, waar ze tot voor kort een groep vrouwen leidde die leerden weven, om zo in hun eigen inkomen te voorzien. Tot voor kort, want nu is er een nieuw, volledig vrouwelijk, bestuur verkozen. “Vroeger maakten mannen het bestuur van deze groep uit. Maar het is belangrijk dat vrouwen ook in de organisatie en de besturen aanwezig zijn,” vertelt ze. Deze vrouwen worden samengebracht, krijgen vorming en financiële ondersteuning zodat ze zicht krijgen op een alternatief voor het werken op de koffieplantages. Ze hebben thuis elk hun weefgetouw, waarmee ze cortes maken, traditionele doeken die als rok gedragen worden. Ze zijn recent ook gestart met confectie, omdat dit beter in de markt ligt, en ze dromen ervan om zelf hun draden te kunnen verven, zodat ze hun eigen patronen kunnen ontwerpen.
Dergelijke initiatieven werpen hun vruchten af. De rol die vrouwen spelen in de economie, (voornamelijk de overlevingseconomie van het merendeel van de bevolking) wordt meer en meer erkend en gerespecteerd. Alsof men echt begint te ontdekken dat er iets niet klopt in de traditionele concepten waarbij vrouwen onzichtbaar waren. Meer en meer vrouwen zijn zich bewust van hun situatie en proberen er ook wat aan te doen, en vele sterke vrouwen vertellen publiek hun verhaal en komen op voor hun rechten. Eén van hen is Griselda.
Een straffe madam
Dat het leven op de koffieplantage hard is, daarvan kan Griselda Miranda getuigen. Ze werd er geboren en werkte vanaf haar zeven jaar mee, zoals de rest van de familie. Zij werkte voornamelijk in het huishouden van de eigenaars van de plantage, waarmee ze 3 Quetzales verdiende per twee weken (dit komt overeen met 30 eurocent) “We moesten altijd werken, ook ’s nachts als de bazen thuiskwamen moesten we opstaan om hen te dienen…” Ze leefden onder constante dreiging van ontslag, wat zou betekenen dat ze ook hun huis zouden verliezen. Op haar 26ste verlaat ze de plantage, ze trouwt en krijgt 3 kinderen, “dat waren zeer moeilijke jaren.” Haar man mishandelt haar en vertrekt op en dag, zonder overleg, naar de Verenigde Staten. Ze staat er dus alleen voor met haar kinderen. Gelukkig stuurt haar man af en toe wat geld op, zo heeft ze een stukje grond kunnen bemachtigen. Acht jaar geleden richtte ze een vrouwenorganisatie op binnen MTC. Deze biedt een programma aan van kinderverzorging, integrale ontwikkeling en vorming. Door in contact te komen met organisaties zoals het MTC, voelt Griselda zich versterkt, ze is dankbaar voor de kansen die ze hierdoor heeft gekregen, en is zij nu zeer geëngageerd om hetzelfde te doen voor vrouwen die in gelijkaardige situaties zitten. De initiatieven van MTC moeten vrouwen kracht geven en ook vaardigheden in overleg op het thuisfront. Ze is zeer trots op haar organisatie en wat ze heeft kunnen bereiken. “Vrouwen moeten zich verenigen. Vrouwen moeten samen opkomen voor een betere wereld, voor zichzelf en voor hun kinderen. Vrouwen moeten samen vechten voor een solidaire samenleving,” zo roept Griselda haar lotgenoten op tot actie. Een boodschap die ook bij ons gehoord mag worden, en die daarom ook extra aandacht verdient op deze 100ste Internationale Vrouwendag.
Femke Sterckx
